نوروز این کهن ترین جشن ایرانیان از باستان تاکنون، نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، آغاز فصل بهار و رستاخیز طبیعت، گاهِ رویش و زایش باغ و بوستان زمانی است که طبیعت به اعتدال بهاری می رسد و برابری روز و شب رخ می دهد. ما این روز را جشن می گیریم تا آغاز فصل بهار و سال نو را با خوشی آغاز کنیم. در متون کهن باستانی این طور آمده است که «نوروز روز پیروزی بزرگ جمشید بر دیوان است که نماد پلیدی هایی چون سرما، تاریکی، جهالت و خشونت بودند. عروج جمشید و عروج کیخسرو نیز در این روز اتفاق افتاد».
نوروز در زمان سلسله هخامنشی و همچنین اشکانیان و ساسانیان جشن گرفته می شد. در تاریخ این طور آمده است که در زمان ساسانیان، از 25 روز قبل از آغاز بهار و جشن نوروز، حبوبات و غلات را می کاشتند که تا روز جشن رشد کنند و سبز شوند. آن را تا 16 ام فروردین نگه می داشتند و بر این باور بودند که هر کدام از این گیاهانی که سبز کرده اند، بارورتر شود، آن سال محصول بهتری خواهد داشت. اما پس از حمله اعراب به ایران بسیاری از جشن های کهن از رونق افتاد و به فراموشی سپرده شد. در این بین نوروز پا برجا ماند و توانست جایگاه خود را به عنوان مهم ترین جشن ایرانیان حفظ کند. هر چند بعضی از رسوم مردم که در نوروز رواج داشت توسط فروانروایان آن دوره ممنوع اعلام شد، اما ساختار کلی آن همچنان پا بر جا ماند.
سفره نوروزی
در نوروز، ایرانیان سفره ای پهن می کنند و بر روی آن هفت روزیِ زمینی را قرار می دهند. اعضای خانواده در هنگام تحویل سال بر دور این سفره می نشینند و سفره نوروزی خود را تا پایان جشن نوروز یعنی تا 13 روز بعد باز و آراسته نگه می دارند. بعضی از پژوهشگران می گویند که در گذشته ها برای ارج نهادن و احترام گذاشتن به برکات و روزی های زمینی این سفره را با هفت نماد می آراستند. اما این هفت نماد با حرف های مختلفی آغاز می شدند و ضرورتی برای شروع نماد ها با حرف «سین» نبوده است. می توان گفت قدیمی ترین سندی که در آن از «هفت سین» نام برده شده است مربوط به سال های 700 تا 800 قمری است و شعری با این مضمون از «امیر بهاء الدین برندق خجندی» تایید کننده آن است:
چون به میدان طرب رانی بُراق عیـــــش را سبزه سیراب و سنبل، سوسن و سرو و سمن
هم ز عین مردمی باید که چینی هفت سین ســاغر می در میان بزم و ســـاقی هفتـمین
هفت سین یا هفت شین؟
همانطور که گفته شد در گذشته های دور الزامی بر وجود هفت «سین» وجود نداشته. برای همین است که در نقاط مختلف سفره های متفاوتی برای نوروز آراسته می شود. مثلا در برخی کشور های فارسی زبان مانند افغانستان و خصوصا شمال آن، سفره هفت میوه متداول است و در آن از میوه های کشمش های سبز و سرخ، چار مغز یا گردو، بادام، پسته، زرد آلو و سنجد استفاده می گردد. همین تنوع فرهنگی است که باعث شده تا برخی بگویند که در گذشته به جای هفت سین، «هفت شین» وجود داشته است. اینطور که می گویند هفت شین مربوط به سفره های نوروزی زرتشتیان بوده است.
آیا هفت شین واقعا وجود داشته است؟
«کوروش نیکنام» موبد زرتشتی و پژوهنده فرهنگ ایران باستان به صراحت بیان می کند که هفت شین وجود ندارد. او در وب سایت رسمی خود در پاسخ به این سوال می گوید: « خیر، هفت شین را نداشته ایم. در بیتی از یک چکامه سرا، شهد و شراب و شیرینی آمده است، از آنجا که برخی از واژگان آن مانند شراب و شهد، پارسی نیست، بنابراین پیشینه زیادی در فرهنگ زرتشتی و ایران باستان ندارد.
هفت، در فرهنگ کهن ایران ورجاوند (مقدس) است. ایرانیان در آغاز هفت گونه چیدنی و فرآورده های گیاهی را بر سفره نوروزی خود داشته اند تا از داده های اهورایی در بخش کشاورزی سپاسگزاری کرده باشند. اکنون نیز هفت سین بایستی از داده های «گیاهی» باشد، نام آن «پارسی» باشد (سکه و سماور، نه واژگان پارسی بوده و نه گیاهی هستند)، «خوراکی» باشند و از واژگان ترکیبی (مانند سیب زمینی) نیز نباشند. بنابراین بهترین خوراکی های گیاهیِ فرهنگِ پارسیِ هفت گانه بر سفرهِ نوروزی: سیب، سنجد، سیر، سماق، سمنو، سرکه و سبزی و همانند آنها خواهد بود.»
هفت شین چه چیزهایی بوده اند؟
همانگونه که گفته شد سند معتبری که دلیل بر وجود هفت شین بوده باشد، وجود ندارد. اما اگر برای تان جالب شده است که بدانید این هفت شین که از آن نام می بریم چه چیزهایی بوده است، در ادامه با ما همراه باشید.
برخی می گویند که سفره نوروزی هفت شین متشکل از شمع، شراب، شیرینى، شهد (عسل)، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات بوده است. استدلال آنها برای هر کدام از این چیزهایی که با شین شروع می شوند به این شکل بوده است که شمشاد به نشانه سرسبزی و جاودانگی بر سفره نوروزی قرار می گرفته است. به این دلیل که در روز اول نوروز به پیشگاه پادشاه می رفتند و جامی به او هدیه می دادند، شراب نیز یکی از شین های سفره نوروزی را تشکیل می داده است (همانطور که در بالا گفته شد شراب کلمه ای عربی است و استفاده از آن در بین زرتشتیان و در اصل در زمان پیش از ورود اسلام به ایران، وجود نداشته است. به احتمال قوی در آن دوره از کلمه ای مانند می و یا کلمه دیگری در زبان زرتشتی مانند رئوهوم یا رُهام استفاده می شده است.) شمع هم نشانه ای برای روشنایی و گرما بوده است. در عکس زیر در سمت راست هفت نماد با حرف شین و در سمت چپ هفت نماد با هشت سین چیده شده است، شما هم اگر می خواهید از برکت سفره هفت سین بیشتر بهره بگیرید می توانید دو سفره را در کنار هم پهن کنید.
سفره هفت سین
همانگونه که موبد گرامی آقای کوروش نیکنام گفته اند سفره هفت سین نوروزی در اصل متشکل از هفت روییدنی گیاهی بوده است. اما در گذشت زمان چیزهایی در این سفره تغییر کرد. برای مثال آینه، سکه، ساعت، ماهی قرمز، تخم مرغ رنگی وارد سفره های هفت سین شدند که نمادهایی از روشنایی، باروری، فراوانی و ثروت هستند. البته اینطور که مورخین گفته اند در زمان ساسانیان دادن سکه به عنوان عیدی در جشن های نوروزی باب بوده است و شاید به همین دلیل با گذشت زمان سکه وارد سفره هفت سین شده است. ماهی قرمز هم که نماد سال نوی چینی بوده، کمتر از یک قرن است که وارد فرهنگ نوروزی ایرانی ها شده است. (هر چند که در سال های اخیر حامیان محیط زیست و حیوانات، به دلیل نگهداری نادرست و رنجی که بر این حیوانات تحمیل می شود، خواستار حذف آن از سفره های نوروزی هستند). البته می گویند که ایرانیان از سال های دور با این ماهی آشنا بوده اند و ماهی قرمز در دریاچه هامون و بعضی رودها و دریاچه های دیگر زندگی می کرده است.
چیدمان سفره هفت شین
برای ما ایرانی ها که دارای رسوم جالب توجهی بوده ایم و در گذشته های دور و بر خلاف امروز شادی و جشن جزو جدا نشدنی زندگی مردمان آن روزگاه بوده است، نگهداری و حفظ جشن های باقی مانده که مهم ترین شان نوروز است اهمیت زیادی دارد. اما اگر می خواهید امسال یک سفره هفت شین به جای هفت سین بچینید بسیار مهم است که با جزییات و آیین های این جشن ها درست تر آشنا شویم، در تصاویر زیر مهم ترین ارکان یک سفره هفت شین را مشاهده می کنید. نوروز پیشاپیش بر همگی مبارک.
خانه ایده آل خود را بسازید:
ویدیو: زیباترین هفت سین هایی که در اینستاگرام دیده اید
ویدیو: زیباترین تخم مرغ های رنگی برای سفره هفت سین
فهیمه در
عالی بود سپاس🙏