شناشیل (به عربی: مشربیة) عنصری معماری است که از ویژگی های معماری سنتی جهان اسلام و فراتر از آن به شمار می رود. در واقع شناشیل یک نوع پنجره یا بالکن پیش آمده است که با شبکه های چوبی کنده کاری شده و مشبک در طبقات بالایی ساختمان قرار دارد که گاهی هم با شیشه های رنگی تزیین شده است. به طور سنتی شناشیل برای جلوگیری از ورود باد و در مقابل برای خنک کردن فضای داخلی استفاده می شد، به همین دلیل کوزه ها و حوض های آب را در آن قرار می دادند تا باعث خنک شدن تدریجی فضای داخل گردد. به دلیل زیبایی و شکل ظاهری آن بیشتر در خانه ها و پنجره های کنار خیابان از این عنصر معماری استفاده می شود. با این حال، ممکن است در فضای داخلی نیز به کار برده شود. اگر به شهر ها و بندر های جنوبی کشور سفر کرده باشید نمونه هایی از شناشیل جنوب را دیده اید، هر چند که امروزه از شناشیل مدرن هم در نمای بعضی ساختمان ها استفاده می شود.
شناشیل مربوط به کدام مناطق جغرافیایی است؟
در ایران این عنصر معماری یکی از عناصر بومی جنوب و حاشیه خلیج فارس است. در معماری اقلیمی خانه های بوشهر به تعداد زیادی می توان شناشیل جنوب را دید. البته بیشتر در مناطقی که هنوز بافت سنتی و قدیمی آن حفظ شده است، شناشیل جنوب قابل مشاهده است و خوب است که در مناطق جدید تر شهر شناشیل مدرن را نیز مشاهده کنیم. اما باید گفت که این عنصر تزیینی و کاربردی تنها مختص جنوب ایران نیست و در برخی از کشور های دیگر نیز دیده می شود. این هنر در دوره عثمانی به اوج خود رسید، اما در اواخر قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم رو به افول رفت. در ترکیه، عراق، کشور های عربی آسیا و آفریقا می توان در ساختمان های قدیمی این عنصر معماری را دید.
شناشیل یعنی چه
شاید برای تان جالب باشد که بدانید شناشیل یعنی چه و این کلمه دارای چه معنا و ریشه ای دارد. باید گفت که نام الشناشیل ریشه در واژه ای غیر عربی دارد که از زبان فارسی وام گرفته شده است. این کلمه از دو قسمت شاه به معنی پادشاه و شن به معنای تاج و تخت تشکیل شده است. در برخی از کشور های عربی به این ویژگی معماری مشربیه نیز می گویند. شاناشیل (مشربیا) بالکن های محصور شده بسیار تزیینی هستند که رابطه منحصر به فردی با جامعه عراق به اشتراک می گذارند و میراث فرهنگی و هماهنگی بین فلسفه هنری و معماری آن را نشان می دهند. آنها بخشی از فرهنگ عرب هستند که در طول تاریخ معماری اسلامی امتداد دارد. یکی از ویژگی های متمایز خانه های اولیه بغداد همین شناشیل است که شاناشیل بغدادیه، یکی از شناخته شده ترین مکان های دیدنی شهر محسوب می گردد و به این ترتیب یکی از مهم ترین جنبه های توسعه تمدن بغدادی را نشان می دهد.
شناشیل چیست
در عصر عباسی، زمانی که بغداد در اوج تمدن خود بود، زمان پیدایش شاناشیل (مشربیه) تخمین زده شده است. در آن زمان، استفاده از این ویژگی محدود به کاخ ها و ساختمان های عمومی بود، با این حال، در دوران عثمانی، زمانی که هماهنگی بین کارایی و زیبایی اهمیت زیادی یافت، شناشیل هم به طور گسترده مورد استفاده قرار می گرفت و یک محیط داخلی راحت را با وجود شرایط آب و هوایی سخت فراهم می کرد. با گذشت زمان، شناشیل بسته به نوع چوب و تکنیک های ساخت، به اشکال مختلف ظاهر شدند. شناشیل (شاناشیل یا مشربیه) معمولاً در طبقه اول یک ساختمان یا بالاتر یافت می شود که بر روی خیابان یا حیاط داخلی خانه امتداد دارد. ساختار مشربیه از مجموعه ای از قطعات چوبی استوانه ای شکل (میله ها) از 10 سانتی متر تا 1 متر بسته به مقیاس و سطح جزییات تشکیل شده است.
این میله های چوبی در فواصل منظم و مشخص با قطعات بزرگ تر استوانه ای یا مکعبی به عنوان نقاط اتصال بین میله های افقی قرار می گیرند و با هم اشکال هندسی تزیینی دقیقی را ایجاد می کنند. میلگرد های چوبی با استفاده از تکنیک های خراطی و تانی به این نقاط متصل می شوند تا بدون نیاز به ابزار یا اتصالاتی مانند میخ، شبکه ای از اشکال مختلف چوبی را ایجاد کنند. میلگرد ها نیز در چار چوب قرار می گیرند تا فشار را در سراسر شبکه چوبی توزیع کنند، پایداری را بهبود ببخشند و از فرو ریختن سازه جلوگیری کنند. شناشیل معمولاً از دو قسمت تشکیل شده است: قسمت فوقانی از شبکه ای محکم با میله های باریک ظریف، و قسمت پایینی از شبکه ای بازتر با میله های چوبی استوانه ای پهن تشکیل شده است.
طرح های پیچیده شاناشیل (مشربیه) توسط طراحان معماری و صنعت گرانی که با تراشیدن چوب و کتیبه برای ایجاد تزیینات با شکوه و نقوش هندسی تلاش می کردند، ساخته شده اند. آنها همچنین شیشه های رنگی را وارد کردند تا عنصر زیبایی شناختی بیشتری به شناشیل خانه های قدیمی اضافه کنند. با توجه به آب و هوای خشک و بیابانی خاورمیانه، دمای بالای بیرون باعث ایجاد گرمای زیاد در فضا های داخلی خانه ها می شود، بنابراین معمار یا صنعت گری که یک شناشیل را طراحی می کند، باید جهت و موقعیت آن را در ارتباط با مسیر خورشید در نظر بگیرد. به ویژه در جنوب، جایی که دما به 55 تا 60 درجه سانتیگراد می رسد، اهمیت شناشیل جنوب در توانایی آن برای تعادل بخشیدن به آب و هوای داخل خانه بیشتر می شود.
عملکرد شناشیل
در مرحله اول، شناشیل به تنظیم دمای داخل خانه و حفظ جریان هوا کمک می کند. منافذ کوچک در شناشیل باعث جریان مداوم هوا در اتاق ها می شود. در گذشته ساکنان این خانه ها ظروف سفالی پر از آب را در جلوی شاناشیل می گذاشتند تا با ورود هوای گرم، آب تبخیر شده و هوای خنک تری وارد اتاق شود. علاوه بر این، به طور کلی شاناشیل رطوبت هوای عبوری از داخل خانه را به دلیل ماهیت مواد مورد استفاده در ساخت آن افزایش می دهد.
دومین مزیت شناشیل کمک به کنترل عبور نور است. هنگام طراحی مشربیه، باید فاصله بین و اندازه میله ها را مورد توجه قرار داد. در قسمت بالا باید فضای بین میلگرد های چوبی باریک تر باشد تا انکسار نور افزایش یابد و از شدت نور خورشید کاسته شود و در قسمت پایین برای جبران کمبود روشنایی، فاصله بین میله ها بیشتر شود. یکی دیگر از مزایای شناشیل این است که آنها حریم خصوصی را برای ساکنان فراهم می کنند و در عین حال به آنها اجازه می دهند به اطراف خود نگاه کنند. بخش پایینی سازه چوبی حفظ حریم خصوصی را تضمین می کند در حالی که قسمت تزیینی بالایی به جریان هوا کمک خواهد کرد.
شناشیل مدرن
از نظر معماری، شناشیل مطمئناً به زیبایی شناسی خیابان ها کمک کرده است و عنصری ظریف و زیبا به چوب های کنده کاری شده جذاب و نماهای تزیین شده اضافه کرده است. در بافت مدرن تر، به دنبال توسعه شهری، به ویژه در قرن بیستم، شناشیل دیگر در خانه ها استفاده نمی شد و طراحان نما هایی با ماهیت ساده تر، بدون تزیینات خاص را ایجاد کردند. امروزه از این عنصر معماری در ساخت نمای برخی از مکان های خاص استفاده می شود. برای مثال ساختمان مراکز تجاری و اداری، ساختمان موزه ها، گالری ها و یا هر مکانی که استفاده عمومی و ویژه ای از آن می شود محل خوبی برای استفاده از شناشیل مدرن هستند. در ساخت شناشیل مدرن لزوما از چوب استفاده نمی شود و فلز جایگزین خیلی خوبی برای آن به شمار می رود.
خانه ایده آل خود را بسازید:
نمای نئوکلاسیک ساختمان چه ویژگی ها و خصوصیاتی دارد؟
بهترین پیشنهاد ها برای طراحی و ساخت نمای ویلای دوبلکس
